คำว่า "เหล็ก" ในที่นี้ หมายถึง แร่ธาตุชนิดหนึ่งที่จำเป็นสำหรับร่างกาย เพราะธาตุเหล็กนี้เป็นส่วนประกอบสำคัญของฮีโมโกบิล สารสีแดงในเม็ดเลือดแดง และในกล้ามเนื้อ ฮีโมโกบิลนี้จะเป็นตัวนำเอาออกซิเจนจากปอดไปเลี้ยงยังเซลส์ต่างๆ
ในวันหนึ่งๆ ร่างกายต้องการธาตุเหล็กเพียงเล็กน้อยก็จริง แต่เมื่อใดที่ร่างกาย ต้องเสียเลือดไม่ว่าในกรณีใดก็ตาม ร่างกายก็ต้องการธาตุเหล็กมากยิ่งขึ้น ผู้หญิงจะต้องการธาตุเหล็กมากกว่าผู้ชาย เพราะผู้หญิงมีประจำเดือน ต้องคลอดลูก ถ้าขาดธาตุเหล็กมากๆ จะเป็นโรคโลหิตจาง เมื่อเป็นโรคนี้นานๆ ม้ามจะโต หัวใจจะใหญ่ เล็บเปราะบาง การขาดธาตุเหล็กเป็นได้ทุกวัยไม่มีข้อยกเว้น
ผักบางชนิดมีธาตุเหล็กสูงกว่าในเนื้อสัตว์เสียอีก เทียบจากอาหารทุกอย่างใน น้ำหนัก 100 กรัม ว่ามีธาตุเหล็กอยู่เท่าไรบ้าง...
- ซึ่งในเนื้อสัตว์ เช่น เนื้อหมูมี 2.1 มิลลิกรัม ตับมี 4.4 มิลลิกรัม ตับไก่มี 9.7 มิลลิกรัม
- ในผักก็เช่น มะเขือพวงมีถึง 43 มิลลิกรัม ผักโขมมี 21.4 มิลลิกรัม ใบชะพลู 9.8 มิลลิกรัม ดอกแค 5.3 มิลลิกรัม ใบตำลึงมี 4.6 มิลลิกรัม เป็นต้น จะเห็นว่าผักมีธาตุเหล็กสูงกว่าเนื้อสัตว์มาก
- สำหรับในเครื่องปรุงรสของไทย เช่น กะปิ นั้น ก็มีธาตุเหล็กสูงเช่นกัน โดยในปริมาณ 100 กรัม กะปิมีธาตุเหล็ก 38.1 มิลลิกรัม พริกแห้ง 17.9 มิลลิกรัม กระเทียม 1.5 มิลลิกรัม เป็นต้น
โดยเฉลี่ยแล้วในวันหนึ่งเราต้องการธาตุเหล็กเพียง 15 มิลลิกรัม มาปรุงอาหาร รสอรอ่ยจากผักที่มีธาตุเหล็กสูงกันวันละมื้อสองมื้อ โดยกินผลไม้รสเปรี้ยวตามไปด้วย หลังอาหาร คุณก็จะได้ธาตุเหล็กเพียงพอกับความต้องการอย่างแน่นอน
** ผักเม็ก มีชื่อพื้นเมืองที่แตกต่างกันไปตามแต่ละท้องถิ่น ดังนี้ ผักเสม็ด, ผักเม็ก (นครราชสีมา,ภาคอีสาน); ไคร้เม็ด (เชียงใหม่); เม็ก (ปราจีนบุรี); เม็ดชุน (นครศรีธรรมราช) ;เสม็ด (สกลนคร, สตูล);เสม็ด เขา, เสม็ดแดง (ตราด); เสม็ดชุน (ภาคกลาง); ยีมือแล (มลายู ภาคใต้) **
ความสำคัญของธาตุเหล็กต่อสตรีมีครรภ์
ธาตุเหล็ก สำคัญต่อการสร้างเม็ดเลือด ซึ่งจะเป็นตัวนำออกซิเจนไปสู่ส่วนต่างๆ ของร่างกาย ทั้งจากเลือดแม่ไปเลือดลูกด้วย กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุขให้ข้อมูลหน้าที่สำคัญของธาตุเหล็กว่า เป็นองค์ประกอบที่สำคัญในการสร้างฮีโมโกลบินเม็ดเลือดแดง นำเลือดดำไปฟอกที่ปอด กลายเป็นเม็ดเลือดแดงที่ร่างกายนำไปใช้ได้ สารสำคัญที่ฟอกเลือดดำเป็นเลือดแดง ซึ่งมีธาตุเหล็กเป็นองค์ประกอบ หากร่างกายขาดธาตุเหล็กกระบวนการฟอกเลือดดำเป็นเลือดแดงจะไม่เกิดขึ้นได้ หัวใจต้องสูบฉีดเลือดมากขึ้น ส่งผลให้หัวใจทำงานหนักเสี่ยงต่อการเกิดภาวะหัวใจล้มเหลว ธาตุเหล็กจะถูกดูดซึมได้ดีต้องรับประทานอาหารที่มีวิตามินซีควบคู่ไปด้วยค่ะ
อาการของคนที่ขาดธาตุเหล็ก
แม้ร่างกายจะต้องการธาตุเหล็กเพียง 1-2 มิลลิกรัมต่อวันสำหรับคนทั่วไป แต่หากขาดธาตุเหล็กร่างกายจะอ่อนเพลีย เด็กจะมีพัฒนาการช้าลง ไม่เจริญเติบโต เนื่องจากเลือดไปเลี้ยงสมองน้อยทำให้สติปัญญาด้อยประสิทธิภาพการเรียนรู้ลดลง ในวัยเด็กเป็นวัยที่ต้องการธาตุเหล็กมาก ผู้ใหญ่และสตรีมีครรภ์ที่ขาดธาตุเหล็กจะอ่อนเพลีย ผิวพรรณซีด เมื่อเปิดเปลือกตาจะเป็นสีขาวไม่มีเลือดไปเลี้ยง ในทางตรงข้ามผู้ที่มีธาตุเหล็กจะมีเลือดฝาดแข็งแรงสมบูรณ์ ......................................................................................................................................................
ข้อควรระวัง:
อาหารที่มีธาตุเหล็กสูงนั้น ไม่เหมาะอย่างยิ่งสำหรับผู้ป่วยที่เป็น "โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย" เนื่องจากผู้ป่วยมีธาตุเหล็กในร่างกายมากกว่าคนปกติ ทำให้เป็นผลเสียต่ออวัยวะต่าง ๆ ตามไปด้วย
** อ่านรายละเอียดเพิ่มเติม "อาหารสำหรับผู้ป่วยโรคธาลัสซีเมีย" »
......................................................................................................................................................
ตัวอย่าง จำนวนธาตุเหล็กที่มีอยู่ในผักต่างๆ เป็นมิลลิกรับ ต่อจำนวนน้ำหนัก 100 กรัม มีดังนี้
- มะเขือพวง 43 มิลลิกรัม
- ผักกูด 36.3 มิลลิกรัม- ถั่วฟักยาว 26 มิลลิกรัม
- ผักแว่น 25.2 มิลลิกรัม
- เห็ดฟาง 22.2 มิลลิกรัม
- ผักโขม 21.4 มิลลิกรัม
- ใบแมงลัก 17.2 มิลลิกรัม
- พริกหวาน 17.2 มิลลิกรัม
- ใบแมงลัก 17.2 มิลลิกรัม
- ผิวมะกรูด 16.7 มิลลิกรัม
- ใบกะเพราแดง 15.1 มิลลิกรัม
- ผักเม็ก 11.6 มิลลิกรัม
- ยอดอ่อนมะกอก 9.9 มิลลิกรัม
- ใบชะพลู 9.8 มิลลิกรัม
- ยอดอ่อนกระถิน 9.2 มิลลิกรัม
- มะเขือพวง 7.1 มิลลิกรัม
- ใบย่านาง 7.0 มิลลิกรัม
- ยอดขี้เหล็ก 5.8 มิลลิกรัม
- ผักกะเฉด 5.3 มิลลิกรัม
- ดอกแค 5.3 มิลลิกรัม
- ยอดตำลึง 4.6 มิลลิกรัม
- ใบตำลึงมี 4.6 มิลลิกรัม
